Stres u dzieci – jaki ma on wpływ na naukę?

Stres u dzieci? Przecież wydaje się, że dziecko ma beztroskie życie i nie zamartwia się tak wieloma sprawami, jak my dorośli. Niestety, dla większości dzieci tak nie jest. Stresu doświadczają nie tylko osoby dorosłe. Jest to część ludzkiej natury od wczesnego dzieciństwa. Zaczyna się w momencie, gdy podejmując naszą pierwszą, niebezpieczną podróż, opuszczamy łono matki. Stres może towarzyszyć pierwszym krokom dziecka, jego pierwszemu dniu w szkole, treningom piłkarskim i okresowi dojrzewania. Podobnie jak u dorosłych, stres u dzieci przejawia się w sposób indywidualny: jedni mogą z łatwością przejść wszystkie próby życia szkolnego, otrzymując dobre oceny bez najmniejszego wysiłku, podczas gdy dla innych konkurencja w szkole wydaje się tak przerażająca, że na sam widok autobusu szkolnego dostają bólów brzucha i głowy. 

Stres nigdy nie mija bez śladu. Odbija się zwłaszcza na najmłodszych członkach naszej rodziny. Najbardziej zauważalne jest to poprzez słabe wyniki w szkole, trudności w komunikacji z rówieśnikami i konflikty z rodzicami.

Trochę o fizjologii stresu: BURZA W CIELE

 Ogólnie rzecz biorąc, stres jest złożoną reakcją człowieka, składającą się z dwóch głównych części:

• Reakcja behawioralna – widoczna lub ukryta reakcja na poziomie psychicznym. Dziecko może reagować brakiem motywacji, milczeniem, wycofaniem lub odwrotnie – nadpobudliwością. Mogą pojawiać się reakcje lękowe, odmawianie jedzenia albo nadmierne łaknienie, ogólna niepewność, bezsenność lub chęć spania więcej niż zwykle. Pojawia się też drażliwość lub przeciwnie – apatia. Charakterystyczny jest również spadek ostrości widzenia, pojawiają się bóle głowy. Ważne jest, aby rodzice w tym przypadku byli czujni i rozpoznali takie ,,ostrzegawcze flagi” w zachowaniu dziecka. 

• Reakcja fizjologiczna to zespół zdarzeń, który zachodzi w naszym organizmie podczas stresujących sytuacji. Z reguły są to trudne do opanowania lub zupełnie niekontrolowane reakcje. Aktywuje się wtedy autonomiczny układ nerwowy oraz uwalniają hormony. Mogą pojawić się zmiany reakcji fizjologicznych, a wraz z nimi może wystąpić też pocenie się, drżenie, osłabienie lub przeciwnie – niesamowity przypływ energii. Reakcje fizjologiczne jednostki zależą od labilności systemu nerwowego i immunologicznego oraz cech organizmu. Jedna i ta sama sytuacja stresowa może spowodować, że komuś lekko pocą się dłonie, a  inną doprowadzić to do utraty przytomności.

Stres u dzieci – objawy i możliwe scenariusze

Stres u dzieci często objawia się powrotem do starych nawyków (przygryzanie policzków i warg, obrywanie skórek przy paznokciach rąk, obgryzanie paznokci, drapanie się). Zaburzenia układu odpornościowego u dziecka powodują zwiększoną podatność na infekcje bakteryjne, wirusowe i pasożytnicze. Skutki stresu u dziecka mogą objawiać się także „chorobą niedźwiedzia” (zespołem jelita drażliwego). 

Faza oporu na stres zawsze kończy się jednym z dwóch scenariuszy. Udany nazywa się eustresem. Występuje on wtedy, gdy osoba radzi sobie z bodźcem lub adaptuje się, czyli kończy trudne zadanie. Zdobywa tym samym nowe doświadczenie, buduje umiejętności, zmienia zachowanie na bardziej pasujące do sytuacji. Eustres daje poczucie satysfakcji i spełnienia. Typowym przykładem jest trening sportowy, po którym, jeśli nie jest się zbyt entuzjastycznie nastawionym, czuje się dobrze w ciele i ma się dobry humor.

Z kolei nieszczęśliwym scenariuszem jest dystres. Pojawia się on, gdy nie udaje się przystosować, doświadczając wtórnego szoku, przeciążenia i wyczerpania. Niepokój jest gwarantowany, kiedy bodziec jest silny i długotrwały. Nasila się on podczas gdy problem nie jest rozwiązany nawet po wypróbowaniu różnych metod, a nowe zadania przybywają, zanim stare zostały zamknięte. W ten sposób kolejna praca zaczyna się nagromadzać. Przewlekły dystres upośledza pamięć, uwagę, twórcze myślenie i samokontrolę. Może wystąpić niepokój, bezsenność, a nawet depresja.

Nadmierny stres „włącza” amygdalę, część mózgu, która determinuje nasze działania w chwilach strachu i zagrożenia. 

W tym przypadku część mózgu niezbędna do nauki jest osłabiona. Gdy uczniowie są wyczerpani, boją się ocen nauczyciela, a zadanie wydaje się zbyt ciężkie i niezrozumiałe. To wszystko są skutki nadmiernego stresu. W takim stanie nie da się efektywnie uczyć.  Zmęczenie prowadzi do utraty koncentracji, błędów i niewłaściwych decyzji. Rzadziej uczestniczy się wtedy w życiu klasy i szkoły. Rodzice mogą zauważyć, że ich dziecko coraz częściej choruje i chętnie zostaje w domu. Rady dotyczące tego, jak wpłynąć na efektywne zapamiętywanie informacji, znajdziesz we wpisie Gimnastyka mózgu – jak pobudzić mózg do nauki.

Przyczyny prokrastynacji

Przyczyn prokrastynacji jest wiele:

 – niezrozumiałość zadania oraz jego złożoność i wielkość;

 – strach przed porażką;

 – brak umiejętności i wiedzy;

 – brak nagród pośrednich;

 – perfekcjonizm.

Jeśli uczeń otrzyma zbyt trudne zadanie do samodzielnego wykonania, to uruchamia się następujący łańcuch: 

Powstały stres buduje umiejętność unikania zagrożeń. Uczeń będzie więc robił wszystko, byle nie swoje zadanie. Możesz wyjść z tego łańcucha, próbując znaleźć w zadaniu znajomy fragment i zacząć właśnie od niego. Często stres spowodowany jest brakiem zaangażowania nauczyciela w proces edukacji. Współczesnego nauczyciela obarcza się wieloma biurokratycznymi, niekiedy zbędnymi sprawami. Może zdarzyć się, że on sam po prostu nie ma motywacji i siły, by robić coś ponad schemat. Wypełnianie elektronicznych dzienników po kilka godzin dziennie oraz wielu sprawozdań powoduje zmniejszenie energii i zaangażowania w realizację właściwych zajęć.

Stale zmieniający się nauczyciel nie może ocenić ani postępów w nauce każdego dziecka z osobna, ani dziecko nie potrafi się na dobre przyzwyczaić. Gdy mózg widzi coś znajomego, znika niepokój i spada poziom stresu. Jeśli z jakiegoś powodu dziecko nie nauczyło się zadanego materiału, w obecności nieznanej mu osoby jest to znak, że nikt nie daje mu prawa do popełnienia błędu, ani do jego poprawienia. Tylko dwója i ,,do widzenia, następny temat, bo nie wystarczy czasu na wszystko”. Prawda jest taka, że wszyscy jesteśmy ludźmi i każdy może się zmęczyć lub zachorować. Niestety, system szkolny nie uwzględnia takich rzeczy i często nieobecność na kilku zajęciach prowadzi do niezrozumienia całego przedmiotu, przewlekłego stresu i niechęci do chodzenia na zajęcia po kolejną niską ocenę.

Jak nauczyciel może zmniejszyć stres u dzieci?

Najlepiej na motywację wpływa ciekawość, czyli emocja, która sama w sobie wyzwala chęć zdobywania informacji. Rozwiązywanie interesujących zadań aktywuje w mózgu ośrodek przyjemności.

Jednak motywacja nie zawsze opiera się wyłącznie na pozytywnych rzeczach. Gdy goni cię wściekły pies, to z pewnością zachęca cię to do jak najszybszego biegu. Tak samo jest w szkole. Jeśli uczniowie zostaną ukarani za nieodrobienie pracy domowej, podejmą wysiłek następnym razem i ją odrobią. Czy jednak taka motywacja jest skuteczna?

Amerykańscy psychologowie Joseph Kable i Paul Glimcher zbadali mózg i stwierdzili, że najbardziej produktywną motywacją jest wciąż nagroda.

Najważniejsze ze wszystkiego jest zaufanie nauczyciela. Wtedy uczniowie mogą czuć się bezpiecznie, mają większą łatwość w skupieniu się na materiale i nie stresują się w nadmiernym stopniu.

Stres często towarzyszy młodzieży przed powrotem do szkoły, lecz możemy pomóc dzieciom go zwalczyć, o czym przeczytasz w naszym artykule Jak poradzić sobie z powrotem do szkoły?

Wpis opublikowany na platformie Twinkl pt. „Bezstresowy powrót do szkoły we wrześniu: Jak pomóc dzieciom dobrze rozpocząć nowy rok szkolny” ma pokazać nauczycielom i rodzicom, jak można zapewnić dzieciom spokojny i bezpieczny powrót do szkoły. Na stronie wydawnictwa dodatkowo można znaleźć bezpłatne kolorowanki relaksacyjne, które pomogą lepiej radzić sobie ze stresem przez cały rok, nie tylko we wrześniu.