Kilka słów o historii rozprawki…
Matura tuż-tuż. Zapewne wielu maturzystów zastanawia się, jak ,,ugryźć” na języku polskim kwestię rozprawki. Poniżej przykład tej formy pt. Faust a życie. Faust a śmierć. Rozprawkę podobno wykorzystywali już starożytni Sumeryjczycy. Do dziś zachowało się kilka tabliczek, na których młodzi adepci nauk humanistycznych już w III-II tysiącleciu przed naszą erą kreślili szkolne wypracowania. Nawet oni musieli mierzyć się z tym, z czym my ,,walczymy” dziś. Formę rozprawy stosowali również średniowieczni mnisi i uczeni, pisząc o teologicznych zawiłościach. Wykorzystywali ją także renesansowi humaniści – choćby Marcin Luter i jego najbliższy współpracownik Filip Melanchton. Podkreślali oni donośne znaczenie reformacji i nowo powstałego kościoła protestanckiego w Rzeszy Niemieckiej.
Moi Drodzy Maturzyści, przedstawiam wam ciekawy przykład rozprawki, który możecie wykorzystać lub na którym możecie się wzorować. Myślę, że poruszyłem w niej istotne zagadnienia życia i śmierci, czyli kategorii, z którymi każdy z nas ma do czynienia. Nie każdy z nas jednak rozważa je z filozoficznego, czyli głębszego punktu widzenia. Zapraszam do lektury!
Faust a życie. Faust a śmierć – rozprawka
Życie i śmierć to dwie nierozłączne kategorie, które towarzyszą człowiekowi od początków ludzkości. Naturalnym procesem jest, że ludzie się rodzą, żyją, a potem umierają. Nic, póki co, nie jest w stanie tego zmienić, nawet współczesna, wysoce rozwinięta medycyna. Temat próby odkrycia środka, który pozwoliłby człowiekowi przedłużyć swoje życie, a nawet uzyskać możliwość bycia wiecznym, jest bardzo rozpowszechniony w literaturze. Wielu ludzi boi się bowiem śmierci, która na pewno stanowi jakiś kres. Dla ludzi niewierzących będzie ona stanowić absolutny koniec wszystkiego, dla wierzących – koniec doczesnego życia. Życie i śmierć to tematy filozoficzne, które zmuszają nas do głębszych refleksji o całej cywilizacji, kulcie życia, ale też kulcie śmierci. Ten ostatni propagowała w dużej mierze epoka średniowiecza (np. poprzez motyw danse macabre czy sztukę dobrego umierania – ars bene moriendi).
Utworem poruszającym ten problem w sposób niezwykle szeroki jest Faust Johanna Wolfganga Goethego. Główny bohater utworu to stary, wykształcony człowiek, który ma poczucie niespełnienia. Pragnie dalej żyć, odkrywać i doświadczać. Nieoczekiwanie odwiedza go szatan, z którym po długich pertraktacjach zawiera porozumienie, tzw. cyrograf. Faust oddaje swoją duszę Mefistofelesowi w zamian za obietnicę, że ten sprawi, iż mędrzec doświadczy jakiejś wyjątkowej chwili. Faust zostaje odmłodzony i zaczyna czerpać różne przyjemności z odkrywania tego, co wcześniej pozostawało dla niego niedostępne. Pytanie, które warto sobie zadać, to to, czy bohater reprezentuje kult życia, czy kult śmierci. Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. Z jednej strony jest człowiekiem, który pragnie odkrywać życie i doświadczać nowych rzeczy, co w zasadzie powinno być godne pochwały. Z drugiej jednak strony środki, którymi próbuje to realizować, moralnie są bardzo naganne. Nie można zawierać układów z szatanem i siłami zła, ponieważ reprezentują one zawsze śmierć, a nie życie.
Faust jest bohaterem pewnych skrajności: właściwie jego cele i intencje są szczytne, ale sposób ich realizacji bardzo naganny. Krzywdzi on Małgorzatę, która w wyniku jego odrzucenia odbiera sobie dziecko i zostaje zamknięta w więzieniu. Główny bohater zranił swoją ukochaną – prawdopodobnie nieświadomie, licząc na to, że Małgorzata poradzi sobie sama. Niestety, nie dała ona rady z tak dużym psychicznym obciążeniem. Faust zatem – w przeciwieństwie do Mefistofelesa z Mistrza i Małgorzaty, który „wiecznie zła pragnąc, wiecznie dobro czyni” – robi zupełnie odwrotnie. Działa w sposób, który doprowadza do szerzenia się zła i katastrofalnych skutków. Sądzę, że postać Fausta nie da się jednoznacznie określić jako dobrą czy złą. Z pewnością ceni on życie i jego pozytywne aspekty. Niestety, ulega on jednak złu, które jest w życiu każdego z nas kuszące. To droga na skróty, która zamiast doprowadzać do celu człowieka, powoduje, iż z reguły zbacza się z przyjętej drogi.
Życie człowieka toczy się zgodnie z pewną naturą, cyklem. Całkowicie naturalne jest to, że młodzi ludzie zastępują starszych w pracy, przejmują z czasem też władzę nad krajami czy miastami. Następnie, gdy nadchodzą starsze lata, dzieci w wielu przypadkach opiekują się swymi rodzicami, a na końcu ich drogi – należycie chowają po ich śmierci. Sytuacja odwrotna następuje wtedy, gdy to dzieci odchodzą pierwsze. Zawsze z aktywnym życiem kojarzy się nam bardziej młodość, a ze śmiercią starość. Czas nieubłaganie odmierza kolejne dni, lata i dekady, których nikt z nas nie jest w stanie zatrzymać.
Gdy umiera starszy człowiek, z reguły otaczający go za życia bliscy odczuwają głęboki smutek po jego stracie. W większości przypadków jednak padają też stwierdzenia, że ich bliski przeżył wiele lat i doświadczył pięknego życia. Z kolei jeśli umiera człowiek młody, najczęściej spowodowane jest to nadzwyczajnym wydarzeniem. Może to być wypadek czy choroba, a rozpacz znajomych i członków rodziny jest wtedy ogromna.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w w utworze Romeo i Julia autorstwa Wiliama Shakespeare’a. Tytułowi bohaterowie to para młodych osób, dopiero wkraczających w dorosłość. Zakochują się w sobie bez pamięci, jednak pochodzą ze zwaśnionych rodów, które w bezkompromisowy sposób nie dopuszczają do sfinalizowania związku młodych. Dotyka ich ogromna tragedia; w ciągu akcji dochodzi do szeregu następstw bolesnych zdarzeń. Romeo przychodzi do Julii i widząc, że jego ukochana nie żyje, podejmuje decyzję o samobójstwie. W tym czasie Julia budzi się po zażyciu silnego środka nasennego i patrząc, jak Romeo wykrwawia się, również postanawia się zabić.
Przykład tych bohaterów pokazuje, że młodzi ludzie byli bardzo mocno związani emocjonalnie. Spokojna i wymarzona wizja życia polegałaby dla nich w spełnieniu się na gruncie miłości i możliwości życia razem. Na skutek oporu rodzin i nienawiści między dwoma rodami na młodych została sprowadzona największa kara: śmierć. W tym wypadku to dzieci odpowiedziały za grzechy rodziców – a tak nigdy być nie powinno. Romeo i Julia ponieśli najwyższą ofiarę z powodu najbardziej szczytnego uczucia: miłości. Ona nie wybiera i nie da się z niej zrezygnować ot tak. Prawdziwość uczucia między młodymi ujawniła się właśnie w ich zachowaniu. Nie chcieli żyć na ziemi samotnie, zatem popełnili samobójstwo, by po śmierci być już na zawsze razem. Warto dodać, że uczucie młodych i ich tragedia miały jeden pozytywny skutek. Waśń między rodami Werony została zakończona, ale smutek i poczucie winy pozostały już na zawsze.
Śmierć i życie to tematy niezwykle popularne w literaturze pięknej, ale i naukowej: szczególnie filozoficznej i teologicznej. Człowiek żyjąc, zwraca uwagę na to, że się starzeje, że wiele rzeczy przemija w jego życiu, a także, że świat się zmienia. Ci, którzy jeszcze niedawno współtworzyli świat i nadawali mu kierunek rozwoju, dziś są już przeszłością i stanowią część jednej z wielu kart historii.
Warto pamiętać, że nie można w życiu osiągać kompromisu ze złem. „Bakcyl dżumy nigdy nie umiera” – jak pisał Albert Camus w Dżumie. Zło nieustannie szuka sposobów, jak przejąć władzę nad ludźmi i jak zachęcić ich – oczywiście pod pozorem możliwości czynienia dobra – do zboczenia z dobrej drogi w życiu. Wskazani wyżej bohaterowie, niestety, wpadli w tę pułapkę. Faust uległ złu, ponieważ cenił sobie życie i jego pozytywne aspekty, a także chciał poznać całość świata (co nigdy nie jest możliwe). Romeo i Julia stali się natomiast ofiarami zła wyrządzonego przez rodziców. Można tu zatem mówić o „winie niezawinionej”. Zupełnie tak jak w greckich tragediach, w których bohaterowie bez względu na zachowanie i wybory sprowadzali na siebie nieuchronnie tragedię.
Zapraszamy do zapoznania się z artykułem Jak napisać tezę?, w którym znajdziecie wskazówki, jak skonstruować jedną z tych kluczowych części rozprawki.
